از قنات اسرارآمیز تا خانه‌های گلی، سفر به قلب زنده‌ی بیرجند

اسد صالحی

لبخند سبز - در ۲۴کیلومتری جنوب شرقی بیرجند، روی رشته‌کوه‌های باقران، روستایی قد برافراشته که گویی زمان در آن ایستاده است: روستای خراشاد. این روستا با تاریخ ۴۰۰۰ساله، نه‌تنها یکی از خوش ‌آب‌وهواترین مقاصد طبیعت‌گردی استان خراسان جنوبی است، بلکه نمونه‌ای درخشان از همزیستی انسان با طبیعت کویری به شمار می‌رود. ثبت ملی آن به عنوان «روستای نمونه گردشگر ی» گواهی بر این ادعاست.

 طبیعت و تاریخ؛ دو روی یک سکه

 زعفران زارهای طلایی: دشت‌های پهناور زعفران که هر ساله در آبان ماه، لباس ارغوانی به تن می‌کنند و عطرشان تا کیلومترها در هوا می‌پیچد. این مناظر، به‌ویژه در طلوع آفتاب، صحنه‌هایی خلق می‌کنند که برای عکاسان و گردشگر ان بهشت است.

 قنات عمیق و رودخانه خروشان: قنات ۳۰۰متری خراشاد با معماری مهندسی‌شده‌ی پیشاتاریخ، هنوز هم باغ‌های انار و پسته را سیراب می‌کند. صدای آب جاری در کنار سایه‌سار درختان کهن، پناهگاهی ایده آل برای فرار از گرمای کویر است.

 یادگارهای تاریخی:

 قلعه و تونل‌های زیرزمینی: ساخته‌شده برای مقابله با حمله ترکمن‌ها در دوره قاجار، با راهروهای پیچ‌درپیچ که امروزه قابل بازدید است.

 آسیاب بادی قدیمی: تنها بازمانده از سیستم آردسازی سنتی منطقه.

 قبرستان زرتشتیان: واقع در کنار کاریز، گواهی بر قدمت پیش از اسلام این روستا.

 تجربه گردشگر ی: از برمگردی تا غذاهای ارگانیک

 اقامتگاه‌های برمگردی: خانه‌های گلی بازسازی‌شده با معماری اصیل، مجهز به سیستم گرمایش/سرمایش و سرویس بهداشتی مدرن. برخی از این اقامتگاه‌ها توسط راهنمایان مسلط به زبان انگلیسی مدیریت می‌شوند.

 غذاهای محلی در دل طبیعت: صرف کشک سالاری (ترکیب کشک محلی، گردو و نان تیلیت‌شده) یا قوروت بادمجان در کنار رودخانه، تجربه‌ای فراموش‌نشدنی است. مواد اولیه تماماً از باغ‌های ارگانیک همان روستا تأمین می‌شوند.

 فعالیت‌های تعاملی:

 کارگاه حوله بافی: یادگیری هنر بافت حوله‌های ابریشمی معروف خراشاد.

 اجرای موسیقی محلی با دوتار: شب‌های پرستاره در کنار آتش.

 نقش روستا در گردشگر ی پایدار

خراشاد الگویی موفق از توسعه مبتنی بر جامعه محلی است. در نوروز ۱۴۰۳، بیش از ۵۰۰۰ گردشگر از این روستا دیدن کردند که ۷۰٪درآمد حاصل از آن مستقیم به زنان روستا (تولیدکنندگان صنایع دستی و غذاهای محلی) تعلق گرفت. پروژه‌های مانند «حفاظت از قنات» با مشارکت سازمان میراث فرهنگی، تضمین‌کننده تداوم این اکوسیستم منحصربه‌فرد است.

 نکات سفر

 آدرس: استان خراسان جنوبی، ۲۴کیلومتری جنوب شرقی بیرجند، جاده خوسف.

 بهترین زمان بازدید:

 فروردین تا اردیبهشت: برای دیدن شکوفه‌های بادام و هوای معتدل.

 آبان: برای شرکت در جشن برداشت زعفران و خرید مستقیم از کشاورزان.

 مسیر دسترسی: پس از رسیدن به بیرجند، با ۳۰دقیقه رانندگی در جاده آسفالت شده به روستا می‌رسید. پارکینگ رایگان در ورودی روستا وجود دارد.

خراشاد تنها یک مقصد طبیعت‌گردی نیست؛ مدرسه زنده پایداری انسان در کویر است. گردشگران با قدم زدن در کوچه‌های سنگفرش آن، درمی‌یابند که چگونه می‌توان با شن‌های روان دوست شد و از سنگ‌های سخت، زندگی ساخت.